اهمیت مبحث هجدهم مقررات ملی ساختمان

با توجه به توسعه روزافزون صنعت ساخت‌وساز، تلاش برای بهبود کیفیت زندگی و ایجاد محیط‌های زندگی سالم و مطمئن برای افراد به عنوان یک موضوع اساسی در جوامع مدرن مطرح می‌شود. یکی از جنبه‌های حائز اهمیت در ساختمان‌ها، کنترل صداها و ایجاد آرامش درونی است که به وسیله‌ی عایق‌بندی صدا می‌توان به آن پاسخ داد. موضوعی که عایق مبحث 18 قوانین ساختمان به آن می‌پردازد.

در اجرای مقررات مرتبط با عایق مبحث 18، باید از دقت و انجام صحیح عملیات عایق‌بندی صدا اطمینان حاصل شود. هر گونه تخلف از این مقررات ممکن است منجر به عدم اثربخشی عایق‌بندی صدا و ایجاد مشکلات ناخواسته برای ساکنین ساختمان شود.

 امروز یکی از چالش‌های اصلی آپارتمان‌ها آلودگی صوتی است. علت اصلی این موضوع بی‌توجهی به عایق مبحث 18 از مقررات ملی ساختمان است. عایق مبحث 18 یا عایق‌بندی صدا به عنوان یکی از مهم‌ترین قوانین و مقررات مرتبط با ساختمان‌ها، به کنترل صداها و کاهش نفوذ آنها به داخل و خارج ساختمان می‌پردازد. این موضوع در کشورهای مختلف به منظور ایجاد محیط‌های زندگی مطمئن، سالم و آرام در ساختمان‌ها مورد توجه و اهمیت قرار گرفته است.

اما متأسفانه در کشور ما مخصوصاً در دیوارهای داخلی کم‌تر به موضوع عایق مبحث 18 توجه شده است. برای دستیابی به نتایج مؤثر در عایق‌بندی صدا، باید به توانایی اندازه‌گیری و ارزیابی صداها در ساختمان‌های نوساز توجه کرد و مواد با کیفیت و استانداردهای مشخص را برای عایق‌بندی صدا انتخاب نمود. از این رو، رعایت قوانین و مقررات مرتبط با عایق مبحث 18 و اجرای دقیق آنها، برای بهبود کیفیت زندگی افراد در ساختمان‌ها و ایجاد محیط‌های زندگی سالم و آرام اساسی است.

با انجام صحیح عملیات عایق‌بندی صدا و اجرای مقررات عایق مبحث 18، می‌توان به عنوان یک جامعه پیشرو در کنترل صداها و بهبود کیفیت زندگی موفق بود.

مبحث 18 مقررات ملی ساختمان

رعایت قوانین و الزامات اعلام شده از سمت سازمان مقررات ملی ساختمان یکی از مهم‌ترین اموری است که در زمان ساخت هر ساختمانی باید در نظر گرفته شود.

بحث عایق‌بندی صوتی ساختمان‌ها یکی از امور مهمی است که بر روی راحتی و آسایش ساکنان بسیار اثرگذار است و به همین دلیل در مبحث 18 مقررات ملی ساختمان به‌صورت کامل به این موضوع پرداخته شده است.

در این مقاله به بررسی مبحث 18 مقررات ملی ساختمانو اهداف انتشار آن، مواردی که در آخرین نسخه از مبحث 18 مقررات ملی ساختمان در نظر گرفته شده، موارد کلیدی مهم در مبحث 18 مقررات ملی ساختمان خواهیم پرداخت.

طبق مقررات ملی ساختمان، برای طراحی یک ساختمان، کاربر باید به موارد خاصی توجه کند.

از جمله موارد حائز اهمیتی که باید در پروژه‌های ساختمانی مورد توجه قرار گیرند، عایق بندی و تنظیم صدا است که در مبحث 18 مقررات ملی ساختمان به صورت تخصصی به آن توجه شده و مورد بررسی و بحث قرار گرفته است و یکی از مهمترین منابع در آزمون نظارت و اجرای نظام مهندسی به شمار می‌رود.

مبحث 18 مقررات ملی ساختمان دارای 2 فصل است که در هر یک از آنها به موارد خاصی پرداخته شده است.

این دو فصل‌ به ترتیب، عبارت اند از:

• کلیات مبحث هجدهم مقررات ملی ساختمان
• مقررات آکوستیکی انواع ساختمان‌ها

پیوست‌ها نیز در مبحث 18 مقررات ملی ساختمان، شامل موارد زیر هستند:

• روش تعیین شاخص کاهش صدای یک جدا‌کننده مرکب
• مقادیر ضریب جذب مواد و مصالح گوناگون
• مقادیر صدابندی هوابرد جداکننده‌ها
• مقادیر صدابندی کوبه‌ ای و هوابرد کف – سقف‌ها
• مثالی از راهنمای طراحی آکوستیکی (برای دو مجموعه ساختمانی با کاربردهای مختلف)

تعاریف و مفاهیم اصلی

• صوت: ارتعاش مکانیکی که در محیط انتقال پیدا می‌کند و به صورت شنیداری یا غیرشنیداری احساس می‌شود.
• آلودگی صوتی: صدای ناخواسته‌ای که باعث مزاحمت یا اختلال در آسایش و کارکرد انسان‌ها می‌شود.
• عایق صوتی: مصالح یا روش‌هایی که مانع انتقال صدا از یک فضا به فضای دیگر می‌شوند.

مبحث 18 مقررات ملی ساختمان در مورد چه موضوعاتی است؟

در مبحث 18 مقررات ملی ساختمان، موارد زیر مطرح شده است:

• شاخص‌های آکوستیکی لازم در هر ساختمان به منظور درک مقررات موجود
• مقادیر نویز مجاز در فضاهای گوناگون
• مقررات عایق بندی صدای هوابرد و کوبه‌ای جداکننده‌های مختلف در ساختمان‌ها با کاربری‌های مختلف
• روش محاسبه عایق بندی صدا در یک جدار مرکب
• مقادیر عددی عایق بندی صدای هوابرد

آیا این مبحث الزام آور است؟

رعایت این مقررات در مورد کاربری‌های ساختمانی، بنابر بند 1-1-2-18 الزامی است و در تمامی ساختمان‌ها اعم از یک طبقه یا چند طبقه (کوتاه مرتبه و بلند مرتبه) بدون در نظر گرفتن تعداد طبقاتی که هر ساختمان دارد، قابل اجرا خواهد بود. ضمن اینکه رعایت کلیه مقررات ملی الزام آور است.

لزوم رعایت الزامات آکوستیکی

طبق گزارشات شرکت تک سامان هور، تولید کننده بلوک سبک سیمانی، از آنجا که در ایران، نظارت ها و سخت گیری های لازم در جهت عایق سازی ساختمان ها، در برابر امواج صوتی ناخواسته، آنگونه که باید صورت نمی گیرد، لزوم طراحی آکوستیکی سازه برای بسیاری از کارفرمایان ناشناخته باقی مانده است.

این دسته از افراد بعد از پایان پروژه و هنگام بهره برداری از آن، با توجه به کاربری سازه، با مشکلات آکوستیکی بسیاری روبرو می شوند.

بلوک سبک در عرض های مختلف، در کارگاه های تولیدی مصالح ساختمانی تولید می شود، که بسته به محلی که قرار است در آن استفاده شود، باید نوع، مدل و سایز و ابعاد آن به صورت اصولی و مهندسی شده تعیین گردد. در صورتی که از بلوک با ضخامت لازم در محل مورد نظر استفاده نگردد، بلوک کارایی لازم در جهت آکوستیک کردن فضا را نخواهد داشت.

طبق آزمایشاتی که بر روی بلوک سبک تک سامان هور ، در مرکز تحقیقات ساختمان و مسکن صورت می گیرد، میزان عایق بودن بلوک سیمانی این مجموعه از لحاظ صوتی، 46 تا 48 دسی بل اندازه گیری شده است که استفاده از آن می تواند آسایش روانی مطلوبی را برای ساکنین ساختمان فراهم بیاورد.

وجود باکس هوا در بلوک های سبک، میزان انتقال صدا را به میزان 50 درصد، کاهش می دهد. به طور کلی هر چه تفاوت جرمی لایه هایی که، بر سر راه امواج صوتی قرار می گیرد بیشتر باشد، میزان جذب صدا بیشتر می گردد. در بلوک سیمانی به دلیل وجود دانه های ماسه و سیمان، حباب های هوای اطراف دانه های بتن، فضای خالی بین جداره های بلوک، لایه های سر راه امواج صوتی، بیشتر شده و انتقال صدا به محیط کناری را به مراتب کاهش می دهد.

از جمله محل هایی که در انتخاب مصالح برای آنها باید دقت بیشتری نمود، دیوارهای مشترک بین واحد هاست که لازم است از بلوک سبک چند جداره برای رعایت الزامات مبحث 18 در آن استفاده نمود. از دیگر محل های مهم، می توان به دیوارهای پیرامونی سازه، دیوار اطراف دستگاه پله که مرکز عبور و مرور افراد بسیاری است و دیوار اطراف آسانسور اشاره کرد.

هدف از انتشار مبحث هجدهم مقررات ملی چیست؟

هدف از تدوین مبحث 18 مقررات ملی ساختمان، تعیین مقادیر مجاز برای شاخص‌های مورد نیاز در طراحی آکوستیکی ساختمان به منظور عایق بندی و تنظیم صدا (یا به عبارت دیگر صدابندی و صدارسانی) مطلوب در ساختمان‌ها است تا به این وسیله، آسایش ساکنین به خوبی تأمین شود و شرایط ورود و خروج صدا تا حد امکان کنترل شود.

از دیگر موارد حائز اهمیت در آشنایی با مبحث 18 مقررات ملی ساختمان می‌توان به آزمون نظام مهندسی اشاره کرد که برای مهندسان عمران، معماری و شهرسازی یکی از منابع مفید محسوب می‌شود.

کاهش انتقال صدا:

کنترل صداهای مزاحم از محیط بیرونی یا بین فضاهای داخلی ساختمان.

ارتقای آسایش صوتی:

ایجاد محیطی آرام و مناسب برای زندگی، کار و استراحت.

حفظ سلامت روانی:

کاهش تأثیرات منفی آلودگی صوتی بر سلامت جسمی و روانی ساکنان.

تغییرات آخرین ویرایش مبحث هجدهم نظام مهندسی

از مهم‌ترین تغییراتی که در آخرین نسخه از مبحث 18 مقررات ملی ساختمان در سال 1396 صورت گرفت و در آن لحاظ شد، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• متن کتاب و ترتیب قرارگیری تعاریف برای راحتی استفاده کاربران تغییر کرد.
• یک شاخص جدید با عنوان شاخص وضوح گفتار در بخش تعاریف اضافه شد که یکی از شاخص‌های مهم و تعیین کننده وضعیت آکوستیک داخلی فضاهای کاربری خاص است.
• جدول مربوط به منطقه بندی شهری از نظر نویز محیطی به بخش مقررات آکوستیکی اضافه شد.
• متن و یادآوری‌های مربوط به بخش مقررات آکوستیکی بازنویسی شد.
• مقادیر مجاز نویز زمینه، زمان واکنش صدا و صدابندی در جدول‌های مربوط به هر کاربرد ارائه شد.
• عنوان‌های مربوط به فضاها و جداکننده‌ها تغییر کرد و نوع جداکننده‌ها براساس کاربردهایشان مرتب‌سازی جدیدی پیدا کردند.
• مقادیر مجاز شاخص وضوح گفتار ارائه شد.
• مقادیر مجاز فضاهای مشترک به عنوان یک بند جدید به کتاب اضافه شد.
• مقادیر مجاز نمودارهای برسنج ترجیحی نویز اضافه شد.
• مقادیر مربوط به شاخص‌های درجه تراگسی صدا و درجه صدابندی کوبه‌ای در جداول مربوطه اضافه شد.
• پیوست راهنمای طراحی آکوستیکی با توجه به حریم بزرگراه‌های شهری اصلاح شد.

فصل‌های مبحث 18 مقررات ملی ساختمان

بخش‌های مهم فصل‌های 1 و 2 در مبحث 18 مقررات ملی ساختمان را در ادامه بررسی خواهیم کرد.

تعاریف

تعاریف صورت گرفته طبق مبحث 18 مقررات ملی ساختمان در فصل اول مبحث به صورت زیر هستند.

1) صدا

صدا عبارت است از یک موج مکانیکی که در گازها، مایعات و جامدات منتشر می‌شود.

به عبارت دیگر، می‌توان بیان کرد که صدا ناشی از حرکات موجی در یک محیط کشسان است که به عنوان محرک حس شنوایی انسان یا سایر موجودات تعریف می‌شود.

گستره بسامدی امواج صوتی که در محدوده شنوایی انسان قرار می‌گیرد، بین 20 تا 20 هزار هرتز هستند.

2) صدای کوبه ای

به هر نوع صدایی که ناشی از یک منبع ضربه یا کوبشی باشد، صدای کوبه ای می گویند.

صدای کوبه ای از انواع صداهای پیکره‌ای است که محیط انتشار آن جامداتی مانند موارد زیر هستند:

• بتن‌ها
• فولاد
• چوب
• شیشه
• ترکیبی از این نوع مواد

3) صدای هوابرد

صدای هوابرد، عبارت است از صدایی که محیط انتشار آن هوا باشد؛ مانند صدای صحبت کردن، موسیقی و نویز ترافیک. راهکار مناسب برای اجرای عایق صوت استفاده از دیوارها، سقف‌ها و کف‌های عایق صوتی.

4) صدابندی

صدابندی در این مبحث به جلوگیری از تراگسیل صدا به فضاهای اطراف اشاره دارد و در واقع به مفهوم کاهش انرژی صوتی پخش‌شده در محیط‌های اطراف است.

در آکوستیک ساختمان، دو نوع صدابندی در برابر صدای هوابرد و صدای کوبه‌‌ای مورد بررسی و ارزیابی قرار می‌گیرد و برای هر کدام از آنها شاخص‌های مخصوص به خود، ارائه خواهد شد.

 5) تراگسیل صدای کوبه‌‌ای

تراگسیل صدای کوبه ای عبارت است از این که یک جداکننده تحت تاثیر کوبش، ارتعاش بگیرد و صدای اولیه به فضای مورد نظر از طریق آن جداکننده منتقل شود.

مثل صدایی که ناشی از راه رفتن روی کف ساختمان به طبقه پایین منتقل می‌شود.

6) تراگسیل صدای هوابرد

تراگسیل صدای هوابرد نیز عبارت است از این که هرگاه جداکننده‌‌ای توسط امواج صدای هوابرد به ارتعاش درآید، نحوه انتقال صدای اولیه به فضای مورد نظر را تراگسیل صدای هوابرد از طریق آن جداکننده گویند؛ همانند صدای معلمی که از یک کلاس درس به کلاس مجاور منتقل می‌شود.

 7) جداکننده ساده

جداکننده ساده عبارت است از یک جداکننده که در مقطع خود، از یک یا چند لایه تشکیل شده و چگالی سطحی (جرم واحد سطح) آن در تمام نقاط یکسان باشد؛ همانند موارد زیر:

• در
• پنجره
• دیوار آجری با اندود گچ
• خاک
• دیوار دوجداره آجری

8) جداکننده مرکب

جداکننده مرکب، جداکننده ‌ای است که سطح آن از دو یا چند جداکننده ساده تشکیل شده باشد؛ همانند بخش خارجی ساختمان که ترکیبی از دیوار، در و پنجره است.

9) زمان واخنش

زمان واخنش عبارت است از مدت زمانی است که در یک فضای بسته و پس از قطع منبع صدا، تراز فشار صدا در حدود 60 دسی‌بل افت داشته باشد.

10) شاخص کاهش صدا

شاخص کاهش صدا بیانگر میزان صدابندی جداکننده در برابر صدای هوابرد است.

11) شاخص کاهش صدای وزن یافته

شاخص کاهش صدای وزن یافته، یک کمیت تک عددی است که به منظور درجه‌ بندی صدابندی جداکننده در برابر صدای هوابرد و بر اساس نتایج اندازه‌ گیری‌ شاخص کاهش صدا در بسامد بندهای یک سوم به دست آمده است.

12) نویز

نویز عبارت است از هرگونه صدایی که به صورت ناخواسته تولید شود.

13) نویز زمینه

نویز زمینه عبارت است از صداهای ناخواسته‌ای که در یک فضا وجود دارد.

نویز زمینه می‌تواند از موارد زیر حاصل شود:

• منابع خارجی؛ مانند نویز ترافیک و نویز ناشی از فضاهای اطراف
• منابع داخلی؛ مانند نویز ایجادشده در اثر عملکرد تاسیسات مکانیکی و الکتریکی مثل آسانسور و سیستم تهویه

 مقررات آکوستیکی در مبحث 18 مقررات ملی ساختمان

در فصل دوم این مبحث، انواع ساختمان‌ها به صورت زیر دسته‌ بندی شده اند:

• ساختمان‌های مسکونی
• هتل‌ها
• تصرف‌های آموزشی
• مراکز بهداشتی درمانی
• تصرف های اداری،حرفه‌ای و تجاری
• مراکز فرهنگی
• مراکز ورزشی و تفریحی
• مراکز ترابری

برای هر یک از این نوع ساختمان‌ها، 4 نوع جدول در نظر گرفته شده است که عبارت اند از:

• نویز زمینه
• زمان واخنش
• صدابندی هوابرد
• صدابندی کوبه ای